Ekonomik kalkınma kapsamında hızlı deÄŸiÅŸmeler yaÅŸanan günümüzde bölgelerin ekonomik ve politik baÄŸlamda yeniden önem kazandığı bir gerçektir. 

Bu sürecin arkasında ekonomik küreselleşme, üretim sistemlerindeki değişmeler gibi ekonomik faktörlerin yanında ulus devletin değişen rolü gibi politik faktörler de etkindir. 1980’li yılların sonlarına doğru geleneksel tavandan tabana politikaların yerini tabandan tavana gerçekleştirilen bir politika almış ve bölgesel kalkınma politikaları önem kazanmıştır. Küreselleşme süreci beraberinde getirdiği yapısal uyum politikaları ile birçok konuda özgün süreçler ve araçlar geliştirilmesini gerekli kılmıştır. Bu süreçte Türkiye’ye de AB tarafından bölge planlamanın yeni bir anlayışla ele alınması gerektiği ve bunun aracının da bölgesel kalkınma ajansları olduğu vurgulanmıştır. Ve bu konu ilk kez AB’ye tam üyelik müzakereleri sürecindeki katılım ortaklığı belgesinde orta vadede yapılması gereken işler kapsamında belirtilmiştir.

Kalkınma Ajansları kamu ve özel sektör işbirliği, ortaklıklar ve ağsal ilişkiler üzerinden ortak kalkınma hedefleri oluşturulmasında ve esnek yapılarıyla özel problemlere etkin çözümler üreten kurumlar olarak çok önemli bir katalizör işlevi görebilir.

Anahtar kelimeler: Ekonomik küreselleşme, bölge planlama, kalkınma ajansları

BKA: KAVRAM VE GELİŞİMİ

Kalkınma ajansları, kamusal veya yarı kamusal misyon üstlenen, özel kanun ve tüzüklerle kurulmuş ve bölgedeki tüm şirket, sivil toplum kuruluşları ve yerel otoriteler ile iş birliği hedefleyen ve böylece faaliyetlerini daha da etkinleştiren yapılardır. ‘‘Bölgesel Ekonomik Kalkınma Ajansı’’ merkezi hükümetlerden bağımsız bir idari yapıda, sınırları çizilmiş bir bölgenin girişimcilik potansiyelini geliştirip canlandırmak ve böylece ekonomik kalkınmaya katkı sağlamak amacıyla kurulmuş ve faaliyetlerini kamunun ve özel sektörün finanse ettiği bir kuruluş ‘’ olarak tanımlamaktadır .

Bölgesel kalkınma ajansları, merkezi hükümetten bağımsız bir idari yapıda sınırları çizilmiÅŸ bir bölgenin sosyo-ekonomik koÅŸullarını geliÅŸtirme amacıyla dünyada 1930’lu yıllardan itibaren kurulmuÅŸlardır. Önemli bir bölümü Avrupa’da olmak üzere pek çok bölge kalkınma ajansı mevcuttur. Bu konudaki ilk örnek 1933 yılında ABD’de kurulmuÅŸ ve daha sonra Avusturya, Belçika, Brezilya,  Almanya, Hollanda, Ä°talya, Portekiz, Ä°spanya, Çek Cumhuriyetleri ve Polonya’da da birçok kalkınma ajansları kurulmuÅŸtur. Farklı ülkelerde kurulmuÅŸ olan bölgesel kalkınma ajanslarının esas varlık nedenleri; bölgesel stratejilerin$ uygulanması, yerel ve bölgesel giriÅŸimciliÄŸi destekleme, alt yapı hizmetlerinin sunulmasına yardımcı olma ve özel sektörün yakın geleceÄŸi için yerel-bölgesel çözümler araÅŸtırmak ve bölgesel talepleri karşılayacak yeni ürün ve hizmet üretimi için finansal garantiler ve çözümler aramak ÅŸeklinde özetlenmektedir.

      

Bölge planı kavramının literatüre giriÅŸi, tarihsel olarak incelendiÄŸinde ise ikinci dünya savaşı sonrası geliÅŸmelerin önemi ortaya çıkmaktadır. Bölgesel kalkınma kavramının dünyadaki geliÅŸmelerine baktığımızda da, bu kavramın, iktisadi ve sosyal kalkınma sorununu çözme çabası olarak önemli ölçüde yine bu dönemde mekânsal boyut kazandığını görüyoruz. Bölgesel Kalkınma için ilk örneklerden biri olarak ABD’nin Meksika yakınlarındaki Tennessee Vadisinde kurulan ve havza esaslı bir bölge planlanması niteliÄŸine sahip. ‘‘Tennessee Vadisi Ä°daresi (TVA) gösterilmektedir. Sonraki yıllarda her eyalet ve hatta çok sayıda alt bölge, dışarıdan yatırımcı çekmek ve kendi bölgelerindeki giriÅŸimciler desteklemek amacıyla ekonomik kalkınma birimleri oluÅŸturmuÅŸlardır. Ayrıca, Güney Ä°talya (1954 Güney kalkınma Yönetimi (Mezzogiorno),Vanoni Planı ), Ä°spanya, Almanya, Fransa, Ä°skoçya, Galler, Hindistan ve Brezilya’da (1959 KuzeydoÄŸu Bölgesi Kalkınma Ajansı SUDENES) da Bölgesel Kalkınma Programları uygulanmıştır. 

Ayrıca Kolombiya’daki Oriente, Ãœrdün’deki Ãœrdün Vadisi Kalkınma Planları ve yönetimleri de bu çerçevede deÄŸerlendirilebilir2. Bölgesel kalkınma fikrine yönelik uÄŸraÅŸlar, ülkemizde de yeni deÄŸildir. 

Bu çerçevede, çeÅŸitli dönemlerde bölgesel planların hazırlandığı bilinmektedir. Ancak OECD tarafından 1958’ de KöyceÄŸizde gerçekleÅŸtirilen ilk bölge planı ve daha çok mekânsal organizasyonlara iliÅŸkin önermeler içeren metropoliten fiziksel planlar dışında, GAP’ın uygulamaya baÅŸladığı 80’li yılların sonlarına kadar, bölgelerin planı geliÅŸmesine iliÅŸkin olarak etkili bir program uygulanamamıştır. 

Genelde bölgesel planlamaya yönelik olarak, daha çok kamu hizmet ve yatırımlarına ilişkin politika, karar, ilke ve araçları tanımlanmış bölgesel planlar merkezi planın ‘‘bütünlük ilkesi‘’ gözetilerek, ulusal plan içerisinde düşünüldüğü söylenilebilir. Diğer bir deyişle Türkiye’de bölgesel kalkınmaya dönük çalışmalar, daha çok, önemli sektörlerin geliştirilmesine yönelik kamunun kaynaklarının seferber edilmesine dayalıdır. Bunun için de sosyo-ekonomik ve fiziki planlar arasında geçişin yapılabilme olanağının bulunduğu, bölgesel planlama düzeyinde plan ve örgüt anlamında, GAP, DAP, DOKAP, Bölge valiliği, Bölge koordinasyonu kurulları ve bölge planlama ve koordinasyon müdürlüğü gibi çalışmalar BKA kurma yoluyla yeni boyutlara ulaşmıştır.

Yazıyı yazarın websitesinde okumak için ; http://www.zekaigul.av.tr/makaleler.php?makale=26